به گزارش مجله خبری نگار، «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ یکی از برنامههای تحولی سیدجواد ساداتی نژاد «وزیر جهاد کشاورزی» دولت سیزدهم در بخش کشاورزی و منابع طبیعی، آبخیزداری و آبخوانداری است. افزایش ۵۰ درصدی آبخیزداری و آبخوانداری در دولت سیزدهم از اهداف مهم وزیر جهاد کشاورزی در بخش منابع طبیعی به شمار میرود. در این گزارش به مروری بر دیدگاههای دکتر ساداتی نژاد درباره آبخیزداری و آبخوانداری و اهمیت آن در مدیریت صحیح منابع طبیعی، مهار سیل، رفع فقر و محرومیت و نیز عمران و آبادانی روستاها میپردازیم:
آبخیزداری عبارت است از مدیریت کلیه منابع طبیعی موجود در یک حوزه آبخیز که برای حفاظت، نگهداری یا بهبود تولید آب، در یک آبخیز اعمال میشود. از این رو ملاحظه میشود که آبخیزداری مفهومی جز مدیریت منابع طبیعی ندارد با این تفاوت که واحد کار در قالب چنین مدیریتی، واحد طبیعی هیدرولوژیک است که بدان حوزه آبخیز گفته میشود. بنا به تعریف، آبخیز پهنه یا واحد فیزیوگرافیک و هیدرولوژیک است که تمام رواناب ناشی از بارش روی آن وارد یک رودخانه یا دریاچه و ... میگردد.
احیای روستاها و اراضی و منابع آنها که نتیجه آبخیزداری است، منجر به یک تغییر وسیع و عمیق اجتماعی و اقتصادی میشود و حرکت و اشتغال نیروهای انسانی مولد و فعال در مراکز تولید (روستاها) جای سکون و بیکاری ناشی از مهاجرت به شهرهای بزرگ و مراکز مصرف تولیدات خارجی را میگیرد.
هر گونه برنامه ریزی کلی، اصولی و پایدار دراز مدت و آینده نگر برای کشاورزی ایران و جامعه روستایی ایران باید در جهت حفظ، احیاء و بهره برداری صحیح از منابع آب و خاک کشور باشد. در این باره باید گفت آبخیزداری ضامن توسعه کشاورزی در حوزههای آبخیز است و توسعه کشاورزی در حوزههای آبخیز یعنی: ایجاد اشتغال جدید در محیط روستایی و به تبع آن، افزایش درآمد بیشتر برای ساکنین این حوزهها و این یعنی حذف فقر در مناطق روستایی.
هدف نهایی آبخیزداری، اعمال مدیریت جامع نگر در تمام آبخیزهای کشور است به نحوی که میزان هدررفتن آب و فرسایش خاک، به حداقل ممکن تقلیل یابد و با بهره برداری مناسب منطقی و بهینه از سرزمین، کلیه فعالیتهای مربوط به منابع طبیعی و کشاورزی از زیربنای اقتصادی و اجتماعی مستحکمی برخوردار باشند. آبخیزداری با این مفهوم، راهبردی برای محرومیت و فقرزدایی با اصلاح وضع اقتصادی و اجتماعی روستاییان حوزههای آبخیز که بیشتر آنها قشر فقیر جامعه به شمار میروند و رهیافتی است شامل: افزایش مداوم توانایی مردم روستاها برای کنترل بیشتر محیط خود و توام است با توزیع عادلانهتر منافع حاصل از این کنترل.
آبخیزداری، دارای اهداف مقدسی است که با اجرای آن، آبادانی را به حوزههای آبخیز و ساکنان آن هدیه میکند. به همین دلیل، آبخیزداری را «استراتژی جامع نگری به روستا» نام نهاده اند. این علم، حوزههای آبخیز را از تمام ابعاد و زوایا، مورد مطالعه قرار میدهد و از تمام ظرفیت بالقوه حوزه در جهت توسعه آن بهره میگیرد. از جمله این توانها و ظرفیتهای بالقوه، استفاده بهینه از منابع تولید حوزهها یعنی آب، خاک و گیاه است.
امروزه یکی از مشکلات ساکنین آبخیزها، مشکل کمبود آب جهت شرب و کشاورزی است و از آنجا که کشاورزی محور اقتصاد روستانشینان ما میباشد، آب جایگاه عمده و زیادی در اقتصاد روستایی دارد، به خصوص این پدیده در مناطق مرکزی و کویری ما نمایانتر است و به همین دلیل است که در این مناطق، زمین تابع آب میباشد و نقش اساسی دارد. آبخیزداری در جهت برطرف کردن این معضل از روشهای مختلفی استفاده مینماید تا از هدر رفتن آب باران در حوزهها جلوگیری کند و با ذخیره آن و بهره گیری در فصل مناسب به اقتصاد روستایی کمک نماید.
سدهای تغذیهای میتواند به عنوان پشتوانه محکمی جهت قنوات در فصل تابستان باشد که به طور مستقیم، بر درآمد روستاییان تأثیر خواهد گذاشت. از دیگر روشهای بهره وری از سیلاب ها، پخش سیلاب است که باعث تغذیه سفرههای آب زیرزمینی میشود و همچنین با کنترل سیلاب ها، از خطرات ناشی از آن به مزارع کشاورزی کاسته میشود. همچنین افزایش تغذیه آبهای زیرزمینی موجب افزایش آب قنوات میشود که خود در کشاورزی منطقه مهم است و سود ناشی از آن، مستقیما عاید روستاییان میشود.
طرحهای مختلف بیولوژیکی (به عنوان یکی از فعالیتهای آبخیزداری) در جهت تقویت پوشش گیاهی آبخیزها، موجب تقویت دامداری در این مناطق میشود. افزایش پوشش گیاهی، به وسیله روشهای مختلف کنتور فارو، پیتینگ و بذرکاری، سبب تقویت و افزایش درآمد روستاییان ساکن آبخیزها میشود و از طرف دیگر، کشت انواع درختان مثمر مانند بادام، گردو، انگور و زیتون که یکی از طرحهای آبخیزداری است که در افزایش درآمد روستاییان گامی موثر است؛ بنابراین باید گفت از دیدگاه وزیر جهاد کشاورزی دولت سیزدهم، آبخیزداری با دید جامع نگر در روستاها، منابع درآمد و اشتغال را شناسایی میکند و با تقویت و بسط آنها، در محور فقر و محرومیت زدایی و ایجاد شغلهای جدید و توسعه اشتغالهای مولد در روستاها فعالیت مینماید. همچنین آبخیزداری میتواند نقش موثری در کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها و پیوستن به قشر فقیر حاشیه نشین شهرها داشته باشد.